Chlewnie a zastosowanie mat dezynfekcyjnych – Kluczowa Linia Obrony przed Chorobami Świń
Chów świń, jako jedna z ważniejszych gałęzi produkcji zwierzęcej, jest jednocześnie niezwykle podatny na rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych. Patogeny takie jak wirus afrykańskiego pomoru świń (ASF), wirus klasycznego pomoru świń (CSF), PRRS (syndrom rozrodczo-oddechowy świń) czy krętki bladobrzeżne, mogą zdziesiątkować stada, prowadząc do ogromnych strat ekonomicznych dla hodowców i całego sektora rolnego. W tym wymagającym środowisku, gdzie bioasekuracja jest absolutnym fundamentem efektywnego i bezpiecznego chowu, maty dezynfekcyjne stanowią prosty, lecz niezastąpiony element ochronny. Są one pierwszą i często najważniejszą barierą, która pomaga kontrolować wprowadzanie i rozprzestrzenianie się chorób.

Dlaczego Maty Dezynfekcyjne Są Kluczowe w Chlewniach?
Środowisko chlewni, ze względu na dużą koncentrację zwierząt, obecność materii organicznej (kał, mocz, resztki paszy) oraz często wysoką wilgotność, stwarza idealne warunki do przeżycia i namnażania się mikroorganizmów chorobotwórczych. Ludzie (pracownicy, weterynarze, dostawcy), pojazdy (paszowozy, transport zwierząt, serwis), a nawet dzikie zwierzęta i ptaki mogą nieświadomie przenosić patogeny na obuwiu, kołach, odzieży czy sprzęcie.
Skuteczne stosowanie mat dezynfekcyjnych w chlewniach pomaga zminimalizować ryzyko:
- Wprowadzania patogenów do obiektu: Jest to podstawowa i najważniejsza funkcja mat. Każda osoba i każdy pojazd wjeżdżający na teren chlewni (szczególnie tej o wysokim statusie zdrowotnym) powinny przejść przez matę dezynfekcyjną.
- Kontaminacji krzyżowej wewnątrz obiektu: Maty tworzą barierę higieniczną między różnymi strefami chlewni (np. z fermy macierzystej do warchlakarni, z obszaru brudnego do czystego), zapobiegając rozprzestrzenianiu się chorób wewnątrz stad.
- Rozprzestrzeniania się chorób pomiędzy budynkami: Jeśli w obrębie gospodarstwa jest kilka budynków inwentarskich, maty między nimi zapobiegają przenoszeniu chorób z jednego budynku do drugiego.
- Zwiększenia presji infekcyjnej: Nawet jeśli zwierzęta są już nosicielami jakiegoś patogenu, dezynfekcja obuwia i kół pomaga zmniejszyć ogólną ilość mikroorganizmów w środowisku, co sprzyja zdrowiu zwierząt.
- Strat ekonomicznych: Epidemie chorób świń mogą prowadzić do masowych upadków zwierząt, przymusowych ubojów, ograniczeń w handlu, utraty rynków zbytu i ogromnych strat finansowych dla hodowcy.
- Naruszeń norm i regulacji: Wiele przepisów sanitarnych i weterynaryjnych, zwłaszcza w odniesieniu do chorób podlegających obowiązkowi zwalczania (np. ASF), wymaga stosowania skutecznych środków biosecurity, w tym mat dezynfekcyjnych.
Maty dezynfekcyjne, będąc stałym punktem kontroli, są uzupełnieniem innych rygorystycznych procedur biosecurity, takich jak zmiana odzieży i obuwia, prysznice dla personelu, kontrola ruchu zwierząt, czy regularne czyszczenie i dezynfekcja pomieszczeń.
Gdzie Dokładnie Umieścić Maty Dezynfekcyjne w Chlewni?
Strategiczne rozmieszczenie mat dezynfekcyjnych jest absolutnie kluczowe dla ich efektywności. Powinny znajdować się w każdym punkcie, gdzie następuje zmiana strefy czystości lub gdzie istnieje zwiększone ryzyko wprowadzenia/przeniesienia patogenów.
- Główne wejścia/wjazdy na teren gospodarstwa:
- – Dla pieszych: Wejście dla pracowników, weterynarzy, serwisantów, gości. Często są to punkty, gdzie personel przechodzi przez śluzy higieniczne, zmieniając odzież i obuwie.
- – Dla pojazdów: Wjazd na teren chlewni, szczególnie dla pojazdów, które wjeżdżają z zewnątrz (paszowozy, transport zwierząt, pojazdy serwisowe). Tutaj stosuje się maty najazdowe lub baseny dezynfekcyjne.
- Wejścia do poszczególnych budynków inwentarskich: Każdy budynek w obrębie chlewni (np. budynek porodowy, odchowalnia, tuczarnia) powinien mieć matę dezynfekcyjną przy wejściu.
- Przejścia między strefami o różnym statusie higienicznym wewnątrz budynków: Np. z części brudnej (obornik, chorych zwierząt) do czystej (zdrowe zwierzęta, pasza).
- Wejścia do pomieszczeń socjalnych i biurowych (od strony inwentarskiej): Zapobiega przenoszeniu zanieczyszczeń z obszarów produkcyjnych do stref odpoczynku i na odwrót.
- Przy punktach przeładunkowych zwierząt: Zarówno przy przyjęciu prosiąt, jak i załadunku tuczników.
- Przy magazynach paszy i ściółki: Zwłaszcza jeśli surowce te pochodzą z zewnątrz i mogą stanowić potencjalne źródło kontaminacji.
- Przy wyjściach z miejsc składowania obornika/gnojowicy: Aby nie wynieść patogenów na inne obszary.

Rodzaje Mat Dezynfekcyjnych i Ich Specyfika w Chlewniach
Wybór odpowiedniego typu maty zależy od natężenia ruchu, specyfiki miejsca (np. temperatura, wilgotność) oraz rodzaju zanieczyszczeń.
- Maty piankowe/gąbkowe dla pieszych: Najczęściej spotykane. Składają się z chłonnego rdzenia (gąbki lub pianki poliuretanowej) zamkniętego w wytrzymałym, wodoszczelnym materiale (np. PVC, guma). Pod naciskiem rdzeń uwalnia płyn dezynfekcyjny, dokładnie zwilżając podeszwy obuwia. W chlewniach ważne jest, aby maty były odpowiednio duże – zaleca się takie, które umożliwią wykonanie przynajmniej 3-5 kroków, co gwarantuje skuteczne zwilżenie obuwia. Ich konstrukcja powinna być odporna na agresywne środki dezynfekcyjne.
- Maty z wyprofilowaną powierzchnią: Posiadają specjalne wypustki lub rowki, które nie tylko zwiększają powierzchnię kontaktu z obuwiem, ale także pomagają w mechanicznym usunięciu większych zanieczyszczeń (np. błota, kału) przed kontaktem z płynem dezynfekcyjnym. Są to idealne rozwiązania w miejscach, gdzie obuwie może być mocno zabrudzone.
- Maty najazdowe dla pojazdów (tzw. „brodziki” lub „kałuże dezynfekcyjne”): Kluczowe na wjazdach na teren chlewni. Są to duże, wzmocnione konstrukcje, zaprojektowane tak, aby wytrzymać ciężar samochodów ciężarowych (paszowozy, transport zwierząt). Powinny być na tyle długie i szerokie, aby zapewnić pełne zwilżenie bieżnika wszystkich kół pojazdu, w tym ich bocznych części. Często posiadają specjalne przegrody lub rowki, które zatrzymują płyn i zwiększają powierzchnię kontaktu. Mogą być stacjonarne lub mobilne, zależnie od potrzeb. W niektórych przypadkach stosuje się systemy automatycznego zraszania.
Przejrzyj ofertę mat dezynfekcyjnych.
Wybór Skutecznego Środka Dezynfekcyjnego: Serce Systemu Biosecurity
Sama mata bez odpowiedniego środka dezynfekcyjnego jest nieskuteczna. Wybór preparatu jest krytyczny i powinien uwzględniać:
- Szerokie spektrum działania: Środek musi być skuteczny wobec najważniejszych patogenów świń: wirusów (w tym tych odpornych na wiele dezynfektantów, jak wirus ASF, PRRS, czy wirus grypy), bakterii i grzybów.
- Odporność na materię organiczną: Środowisko chlewni jest bogate w substancje organiczne (kał, mocz, krew, resztki paszy), które mogą szybko inaktywować wiele środków dezynfekcyjnych. Należy wybrać preparat, który zachowuje skuteczność w ich obecności lub jest stosunkowo odporny na ich wpływ.
- Bezpieczeństwo dla zwierząt i personelu: Preparat nie powinien być toksyczny ani drażniący dla świń i pracowników, nawet w przypadku przypadkowego kontaktu. Powinien być bezpieczny dla środowiska po rozłożeniu.
- Stabilność w warunkach środowiskowych: Środek powinien zachować swoje właściwości dezynfekcyjne w szerokim zakresie temperatur (często niskich w nieogrzewanych przejściach) oraz w warunkach wysokiej wilgotności.
- Brak korozji: Preparat nie powinien powodować korozji metalowych elementów konstrukcji chlewni czy pojazdów.
- Atesty i dopuszczenia: Środek musi posiadać wszystkie niezbędne atesty i być dopuszczony do stosowania w obiektach inwentarskich i weterynaryjnych.
Popularne grupy substancji aktywnych stosowane w dezynfekcji w chlewniach to m.in.:
- Aldehydy (np. glutaraldehyd) w połączeniu z innymi związkami (np. czwartorzędowymi związkami amoniaku – QACs): Bardzo skuteczne, zwłaszcza przeciwko wirusom i bakteriom, często stabilne w obecności materii organicznej.
- Nadsiarczan potasu (np. Virkon S): Posiada szerokie spektrum działania, w tym wirusobójcze, jest stosunkowo stabilny i bezpieczny.
- Kwas nadoctowy: Silny środek utleniający, szybko działający i ulegający biodegradacji, ale o krótszym czasie działania rezydualnego.
Zobacz jaki środek użyć do maty dezynfekcyjnej.

Konserwacja i Utrzymanie Skuteczności: Procedury Operacyjne
Nawet najlepsze maty i środki dezynfekcyjne nie będą skuteczne bez rygorystycznych procedur konserwacji i regularnego monitoringu. W chlewniach należy wdrożyć następujące działania:
- Codzienne czyszczenie mat: Usuwanie wszelkich zanieczyszczeń mechanicznych (kał, błoto, resztki paszy, słoma). Zanieczyszczenia organiczne mogą szybko inaktywować środek dezynfekcyjny. W przypadku dużego ruchu i zabrudzenia, czyszczenie może być konieczne kilka razy dziennie.
- Regularna wymiana/uzupełnianie płynu dezynfekcyjnego: Częstotliwość zależy od intensywności użytkowania, stopnia zanieczyszczenia i zaleceń producenta środka. W chlewniach, gdzie obciążenie biologiczne jest wysokie, płyn powinien być wymieniany bardzo często, nawet codziennie lub co kilka dni, w zależności od protokołu biosecurity.
- Kontrola stężenia środka dezynfekcyjnego: Regularne testowanie stężenia aktywnej substancji za pomocą odpowiednich pasków testowych lub zestawów. Jest to kluczowe, aby upewnić się, że środek jest nadal skuteczny.
- Wymiana mat uszkodzonych/zużytych: Maty, które straciły swoje właściwości chłonne, są przetarte, mają uszkodzoną powłokę lub nie absorbują już płynu w odpowiedni sposób, muszą być natychmiast wymienione.
- Szkolenie pracowników: Cały personel chlewni, a także osoby odwiedzające, muszą być przeszkoleni z prawidłowego używania mat dezynfekcyjnych (np. przejść przez matę, a nie ją omijać, pozostawić obuwie/pojazd na macie na odpowiedni czas) oraz świadomości znaczenia biosecurity.
- Procedury postępowania w niskich temperaturach: W okresie zimowym, gdy temperatury spadają poniżej zera, konieczne jest stosowanie specjalnych środków dezynfekcyjnych odpornych na zamarzanie lub mat z systemami grzewczymi.
- Dokumentacja: Prowadzenie dokładnych rejestrów dotyczących wymiany płynów, czyszczenia mat i kontroli stężenia. Jest to wymóg wielu systemów kontroli zdrowia zwierząt.
Wyzwania i Perspektywy
Mimo wszystkich zalet, stosowanie mat dezynfekcyjnych w chlewniach wiąże się z pewnymi wyzwaniami:
- Koszty eksploatacji: Zakup mat, regularne uzupełnianie środków dezynfekcyjnych i ich utylizacja generują znaczące koszty, które muszą być uwzględnione w budżecie gospodarstwa.
- Wymóg stałej uwagi: Maty wymagają ciągłego monitorowania i konserwacji, co wymaga zaangażowania personelu i odpowiedniej organizacji pracy.
- Problem zanieczyszczeń organicznych: Wysoka obecność materii organicznej jest największym wyzwaniem. Wymaga to częstej wymiany płynu i dokładnego czyszczenia mat, aby utrzymać ich skuteczność.
- Ryzyko poślizgnięcia: Mokre maty mogą stwarzać ryzyko poślizgnięcia, dlatego ważne jest stosowanie mat antypoślizgowych i umieszczanie widocznych ostrzeżeń.
- Zapewnienie pełnego zwilżenia kół pojazdów: W przypadku mat najazdowych, zapewnienie, że cały bieżnik kół zostanie skutecznie zdezynfekowany, może być trudne bez odpowiednio długich brodzików.
Podsumowanie
Maty dezynfekcyjne w chlewniach to nie tylko element higieny, ale niezbędny komponent kompleksowego systemu bioasekuracji. Ich prawidłowe zastosowanie i konsekwentne utrzymanie stanowią pierwszą i często najważniejszą linię obrony przed mikroorganizmami, które mogą zagrozić zdrowiu świń, efektywności produkcji i stabilności finansowej gospodarstwa. W obliczu ciągłego zagrożenia chorobami zakaźnymi, takimi jak ASF, inwestycja w wysokiej jakości maty dezynfekcyjne oraz rygorystyczne przestrzeganie procedur ich użytkowania to inwestycja w przyszłość i bezpieczeństwo hodowli. Pamiętajmy, że każda, nawet najmniejsza bariera, ma ogromne znaczenie w walce o zdrowe stada i rentowność produkcji.
Zobacz także: Dezynfekcja gospodarstwa trzody chlewnej – kompleksowy przewodnik.